Kwelders als natuurlijke kustbescherming

Er is een groeiende interesse om kwelders in te zetten als natuurlijke kustbescherming. Kwelders zijn begroeide stukken land die bij vloed kunnen overstromen met zeewater. Ze zijn van grote ecologische waarde en leveren legio ecosyteemdiensten, waaronder de voorziening van habitat en broedgebied voor een verscheidenheid aan vogelsoorten, een opslagplaats voor koolstof en het vormen van een natuurlijke hoogwaterbescherming. Gesterkt door het rotsvaste vertrouwen in de harde kustbeschermingsstructuren (dijken, zeeweringen en golfbrekers) en gedreven door de behoefte om meer landbouwgrond te creëren, zijn kwelders in de afgelopen decennia veelal ingedijkt. Echter, de continue dreiging van de stijgende zeespiegel laat ons twijfelen over de duurzaamheid van conventionele kustbescherming. De harde structuren zijn namelijk gebouwd met een vaste hoogteligging en bovendien zorgen bodemdalende processen zoals inklinking ervoor dat deze zakken. Kwelders, daarentegen, hebben door hun sedimentvangend vermogen de potentie om (tot op zekere hoogte) mee te groeien met de stijgende zeespiegel. Om deze redenen winnen kwelderconstructie -restoratie en -expansie projecten terrein.

De Marconi kwelder bij Delfzijl (Noord Groningen) hoort ook in dit rijtje projecten thuis (zie afbeelding). Deze kwelder is in 2018 aangelegd en beslaat 15 hectare (ongeveer 21 voetbalvelden). Om te bestuderen wat de meest ideale condities zijn voor kwelderontwikkeling is de zeezijde van de Marconi kwelder omgeven met rijshouten dammen én is gevarieerd met de fractie klei in de zandbodem én met het wel en niet inzaaien van pioniervegetatie. De groei van pioniervegetatie, soorten die zich vestigen op on-begroeid terrein, is van essentieel belang voor het succes van kwelderontwikkeling. De vegetatie zorgt er namelijk voor dat de hydrodynamische krachten afnemen en daarmee sedimentvang wordt gestimuleerd. Vandaar dat mijn onderzoek zich richt op het in kaart brengen van randvoorwaarden voor de vestiging van pioniervegetatie.

Gedurende een groeiseizoen heb ik de inundatiefrequentie, de bodemhoogteverandering en de ontwikkeling van pioniervegetatie op de Marconi kwelder gemonitord. Dit veldwerk toont aan dat pioniervegetatie niet kan vestigen in gebieden die meer dan 12% van de tijd onder water staan of waar de bodemverandering hoger is dan 1,45 cm sedimentatie of 0,8 cm erosie per maand. Deze randvoorwaarden zijn toegepast in een model, waarmee verschillende kwelderontwerpen zijn onderworpen aan 80 jaar voorspelde zeespiegelstijging. Het Marconi gebied vóór de constructie van de kwelder is als referentie gebruikt. Daarnaast zijn kwelders met rijshouten dammen gemodelleerd om het effect van een dam op de lange termijn te inventariseren. Onder druk van de stijgende zeespiegel liep de vegetatiegrens op alle kwelderontwerpen terug landinwaarts, maar de terugtrekking duurde het langst bij het ontwerp inclusief rijshouten dammen.

Mijn onderzoek wijst uit dat naast het initiële kwelderontwerp ook periodieke evaluatie en adaptief management essentieel zijn voor het toepassen van kwelders als natuurlijke kustbescherming. Laten we beseffen dat de betrokkenheid van de natuur niet alleen wenselijk, maar noodzakelijk is voor een veerkrachtige toekomst.

Wil je meer weten over dit onderzoek? Lees dan mijn artikel via deze link.

Tynke Siegersma

Aquatisch ecoloog bij Witteveen+Bos

Tynke Siegersma heeft civiele techniek gestudeerd aan de Universiteit Twente, met als specialisatie rivier- en kustbescherming. Tijdens haar master heeft ze onderzoek gedaan naar kwelders als natuurlijke kustbescherming. In deze column vertelt ze ons meer over dit onderzoek. Op dit moment werkt Tynke als aquatisch ecoloog bij Witteveen+Bos, waar zij zich richt op waterkwaliteitsvraagstukken in zoete wateren.

Deze column verscheen eerder in Vakblad Bodem februari 2024